Bouwhistorische analyse en waardenbepaling | juni 2012 | Opdrachtgever: Particuliere eigenaar
Bij bouwhistorisch onderzoek wordt veel informatie verkregen uit het gebouw zelf. Daarnaast worden andere bronnen ingezet om tot een complete bouwhistorische ontwikkeling te komen en het gebouw typologisch te kunnen duiden. Vooral historische foto’s en bouwtekeningen geen vaak veel bruikbare informatie. Ook kunnen kadastrale kaarten veel inzicht geven in de ‘groei’ van gebouwen.
De hoeveelheid beschikbare bronnen is, zeker wanneer het geen gebouw met een bijzondere functie of voorname bewoner betreft, vaak beperkt. Daarbij zijn foto’s meestal pas vanaf ca. 1900 gemaakt en bouwtekeningen zijn voor kleinere gebouwen lang niet altijd te vinden. Het is dan ook fijn om onderzoek te kunnen doen in een stad waar al van de 16de-eeuwse situatie ruim kaartmateriaal beschikbaar is, waar de vroegste foto’s al uit het derde kwart van de 19de eeuw dateren en waar een zeer uitgebreid Stadsarchief over zeer bijzondere bronnen beschikt.
Voor het onderzoek van het pand Leidsegracht 6 werden ook enkele bijzondere bronnen aangetroffen. De Leidsegracht maakt deel uit van de bekende Amsterdamse grachtengordel en vormt de scheiding tussen de derde en vierde uitleg. Het gebied ten noorden van de Leidsegracht werd tussen 1613 en 1625 ontgonnen en bebouwd. Het gebied ten zuiden van de Leidsegracht, maar ook de strook direct ten noorden van de Leidsegracht werd tussen 1651 en 1663 verkaveld.
De uitgifte van kavels binnen de vierde uitleg vond plaats vanaf 7 december 1663. Een gronduitgiftekaart uit 1663 toont het verkavelingsplan. De regelmatige structuur van dit plan wijst op een volledig nieuwe aanleg. Door de aankoop van meerdere percelen voor projectmatige ontwikkeling is wel meer variatie in de kavelbreedtes ontstaan.
Het is aannemelijk dat vrij snel na de uitgifte van de kavels ook daadwerkelijk werd begonnen met de bouw van panden. In ieder geval in 1679 was dit gebied volledig bebouwd, zoals op een gedetailleerde kaart van Jacobus Bosch uit dat jaar zichtbaar is. Het onderzochte pand moet dan ook tussen 1663 en 1679 gebouwd zijn.
De huidige voorgevel is uitgevoerd als lijstgevel. Het bovenste deel dateert uit 1869 en de onderste helft werd rond 1880 vernieuwd. Bij beide buurpanden, die een overeenkomstige opbouw hebben, is nog de oorspronkelijke gevelopzet met een iets risalerende middentravee en een halsgevel bewaard gebleven. Het blokje woningen Leidsegracht 2 t/m 8 werd dan ook waarschijnlijk projectmatig gebouwd met een vrijwel identieke opbouw en gevelopzet. Een beeld van de oorspronkelijke gevelopbouw en het bewijs dat ook nr. 6 oorspronkelijk een halsgevel had werd verkregen door een mooie afbeelding uit 1690, opgenomen in het zogenaamde ‘brandspuitenboek’. Op de afbeelding wordt de brand weergegeven die op 12 januari 1684 woedde in Leidsegracht 4. In dit boek geven vader en zoon Jan van der Heijden uitleg over de door hen rond 1677 ontwikkelde slangbrandspuiten. Een vroeg voorbeeld van ‘reclamedrukwerk’ dus.
Ondanks diverse verbouwingen, waarvan deels bouwtekeningen werden aangetroffen, waren in het pand nog verschillende bijzondere onderdelen en afwerkingen uit diverse periodes aanwezig, die in kaart zijn gebracht.
Uitsnede uit een afbeelding, opgenomen in het ‘brandspuitenboek’ uit 1690 – Bron: Stadsarchief Amsterdam, nr. 010097011346
Uitsnede uit de gronduitgiftekaart rond de Leidsegracht uit 1663 – Bron: Stadsarchief Amsterdam, nr. KOG-AA-3-049